Πέμπτη, 23.5, 19.30, Σεμινάριο Τομέα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Αίθουσα 401, Φιλοσοφική Σχολή, ΑΠΘ
Για μια ιστορία των ξένων. Το ελληνικό κράτος και οι αλλοδαποί στο Μεσοπόλεμο
Νικόλας Μανιτάκης (ΕΚΠΑ)
Οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη είναι ένα από τα πιο ακανθώδη ζητήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες και στον 21ο αιώνα. Από πότε, όμως, η παρουσία και η κυκλοφορία των αλλοδαπών συνιστά ένα «πρόβλημα» για την ελληνική κοινωνία και τις ελληνικές κρατικές αρχές; Στην παρούσα ανακοίνωση προτείνω να στρέψουμε το ενδιαφέρον μας στην περίοδο του Μεσοπόλεμου. Τότε ψηφίστηκαν για πρώτη φορά νόμοι για τους αλλοδαπούς. Τότε ιδρύθηκε η Κεντρική Υπηρεσία Αλλοδαπών, ένα αστυνομικό όργανο επιφορτισμένο με την παρακολούθησή τους. Τότε ακόμη συγκροτήθηκαν ελεγχόμενα σημεία διέλευσης στα λιμάνια, στα αεροδρόμια και στα χερσαία σύνορα της χώρας. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 η μετακίνηση και η διαμονή των ξένων εντός της εθνικής επικράτειας τέθηκαν υπό αυστηρό προξενικό και αστυνομικό έλεγχο. Οι αλλοδαποί ήταν πια υποχρεωμένοι να νομιμοποιήσουν την είσοδό τους και τη διαμονή τους στην Ελλάδα εξασφαλίζοντας βίζα, άδεια διαμονής ή/και άδεια εργασίας. Ένα γραφειοκρατικό σύμπαν αναδύθηκε όπου κεντρικό ρόλο διαδραμάτιζαν έγγραφα ταυτοποίησης, όπως το διαβατήριο και το δελτίο ταυτότητας αλλοδαπού, αλλά και έγγραφα αδειοδότησης. Σε ποιο βαθμό οι εξελίξεις αυτές σηματοδοτούν μια προϊούσα «εθνικοποίηση» και «γραφειοκρατικοποίηση» της ελληνικής κοινωνίας του Μεσοπολέμου και όχι μόνο ; Και σε ποιο βαθμό συνδέονται με την ανάδειξη μιας θεσμικής ξενοφοβίας ; Η επικέντρωση του ενδιαφέροντος των αστυνομικών αρχών αλλά και του τύπου σε στερεοτυπικές φιγούρες αλλοδαπών, όπως αυτή του κατάσκοπου, του επαγγελματία επαναστάτη, της γυναίκας «ελευθερίων ηθών» και του απατεώνα, είναι ενδεικτικές της καχυποψίας με την οποία αντιμετωπίστηκαν συνολικά όσοι δεν κατείχαν αυτήν την περίοδο την ελληνική ιθαγένεια. Συχνά στη διάρκεια του Μεσοπολέμου η παρουσία των ξένων έγινε, άλλωστε, αντιληπτή ως μια απειλή για την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια τάξη, τα κοινωνικά ήθη ή ακόμη και τη δημόσια υγεία. Η νομοθετική και διοικητική θωράκιση της «εθνικής» κοινωνίας έναντι της «ξένης απειλής», για την οποία τόσος λόγος γίνεται στις μέρες μας, έχει, επομένως, όπως θα δούμε, βαθιές ιστορικές ρίζες.